• آداب و رسوم شهرستان
          فلسفه آداب و رسوم را باید در نوع نگرش فرهنگ های مختلف در تاثیر عوامل مادی و ماوراء طبیعی در سرنوشت انسان ها جستجو کرد. آداب و رسوم که بنا به نوع برداشت ملت ها مختلف تحت تاثیر جغرافی و تمدن، متفاوت است به گونه‌ای بازگو کننده‌ی فرهنگ یک جامعه نیز می باشد که در اینجا به معرفی برخی آداب و رسوم در بین مردم کلات می پردازیم.

    باران خواهی: مراسم باران خواهی در کلات زمانی برگزار می شود که بدلیل عدم بارندگی و یا کاهش باران احتمال خشکسالی باشد در این مراسم عده‌ای از بزرگان و مردم کلات با مراجعه به در خانه ها اشعاری را می خوانند. به این صورت     

    گندم به زیـر خاکه                از تشـنگی هـلاکه
    خدایـا بـده بـارون                 برای دیمه کارون

     
    مراسم نام گذاری: در گذشته زمانی که فرزندی در خانواده‌ای به دنیا می آمد بزرگ محل را دعوت می کردند و در مجلسی تشریفاتی، وی با توجه به قرآن نام طفل را انتخاب می کرد و این مجلس با صلوات و دعا و گرداندن شیرینی به پایان می رسید بعد از این مجلس روز بعد بچه هایی که در مکتب درس می خواندند به در خانه پدر نو رسیده می آمدند و اگر فرزند پسر می بود همه با هم این شعر را زمزمه می کردند. ((سلام  ا... عجب فیض تبارک     الهی اوغلیز اولسن مبارک))

          بعد از آن پدر نو رسیده مقداری پول یا گندم به کاتب می داد تا اینکه او یک روز شاگردانش را آزاد کند و یا در مورد آنها سخت‌گیری نکند، در بسیاری از موارد نام پدر یا افراد خاندان را که محبوبیت داشت برای فرزند بر می گزیدند. در پایان نیز مراسم روضه‌خوانی می گرفتند و بچه را عقیقه می کردند. اگر چه بسیاری از این مراسم اکنون در ذهن کهنسالان باقی‌مانده است ولی با تغییراتی اکنون در بین مردم تا حدودی رواج دارد.

    خون بست: خون بست یکی از مراسم رایج در اکثر مناطق ایران من جمله منطقه کلات نادر بوده است که نقش بسزایی در رفع اختلافات در بین طوایف و مردم ایفاء می کرد. در این مراسم که امروزه چندان رایج نمی باشد، چنانچه فردی از یک طایفه یا خانواده فرد دیگری را از طایفه ای دیگر به قتل می رساند برای پایان دادن به درگیری ها و جلوگیری از تکرار و ادامه کینه‌ها و دعواهای طایفه‌ای دختری از خانواده قاتل به ازدواج خاندان مقتول در می آمد تا روابط آنان به جای دشمنی به روابط خویشاوندی تبدیل شود.

    یاوری (یوار): یاوری یا یوآر از جمله قدیمی ترین آداب و رسوم رایج در شهرستان کلات می باشد، که برای یاری رساندن به یکدیگر و افراد تنگدست و کسانی که به تنهایی قادر به انجام کارهای مختلف خود نبودند و یا خانواده‌هایی که سرپرست خانواده خود را از دست داده اند و یا کمک به دوستان برگزار می گردیده است در این رسم پسندیده که هنوز هم در منطقه کلات مشاهده می گردد افراد یوآوری از صبح برای کمک به یوآر کننده به سر مزرعه، گله و یا .... می روند تا شب به او کمک می کنند و پس از پایان روز به دعوت یوآر کننده شام را در منزل وی می خورند و در صورت نیاز روز بعد نیز این کار ادامه پیدا می کند. مراسم یاوری در گذشته در زمینه‌هایی چون آوردن هیزم برای مجالس عروسی، چیدن پشم گوسفندان، دروی گندم، دروی شالی و ... صورت می گرفت و هنوز نیز بسیاری از این امور رایج می باشد.

    شب چله: شب یلدا بلندترین شب سال از قدیم در بین ایرانیان با مراسم خاصی برگزار می شده است در کلات نیز در اولین شب دی ماه تمامی اقوام و فامیل در منزل یکی از بزرگان گرد هم می آمدند و با آجیل‌های محلی و بومی همچون دانه زردآلو، گردو، سنجد، کشته زردآلو، بادام از یکدیگر پذیرایی می کردند. خوردن هندوانه در شب چله و انجام بازی های گوناگون محلی همچون پادشاه و وزیر و ... در این شب مرسوم بوده است.

    نسق روی: آغاز زمان شخم زدن زمین ها در کلات نیز با مراسم خاصی همراه بوده است. مردم کلات با فرا رسیدن زمان شخم زدن و با بررسی ستاره ها با سئوال از بزرگان که با اعتقاد بر اینکه ستاره اگر بروی زمین باشد خوش یمن است زمین را برای شخم زدن انتخاب می کردند و بعد گاوها را از طویله بیرون آورده و جوق ها و خیش ها را بار می کردند و آماده رفتن به سرزمین برای شخم می شدند اما قبل از حرکت آتشی افروخته می شد و گاوها را از آتش و سپنج عبور می‌داده اند تا خدا هر گونه آفت را از کشتشان در آن سال دور بدارد. همچنین فردی که قرار برای شخم برود قبل از ترک خانه مقداری شیرینی، خرما، نخود و... با خود برداشته و به هر کسی که در مسیر رفتن به شخم می دید از آن شیرینی ها و آجیل به او می داد بدان معنا که وی نیز در این کشت با او سهیم خواهد بود و آن فرد نیز با دعای برکت آرزوی محصولی زیاد را برای کشاورز می کرد.

    چهارشنبه‌سوری: چهارشنبه سوری یکی از سنت های باستانی مردم ایران است که در میان مردم سراسر ایران زمین به صورت یک آئین مشترک برگزار می‌گردد اگرچه که در نحوه برگزاری در برخی مراسم تفاوت هایی در بین برخی مناطق وجود دارد. این مراسم آئینی که در عصر آخرین سه شنبه اسفند ماه یا شب چهار شنبه برگزار می گردد، شاید نمادی باشد از اعتقاد پاک‌کنندگی آتش در فرهنگ ایران باستان که ایرانیان با پایان سال و در آستانه ورود به سال نو با عبور از آتش تن و روح خود را از تمامی بدی‌ها و پلیدی‌ها پاک کنند و به استقبال نیکی‌ها در سال جدید بروند. در این شب که در بین اهالی منطقه به چله چختی معروف می باشد و برخی از آن بعنوان (آخر چهارشنبه) نیز تعبیر می کنند بر افروختن آتش و پریدن از روی آن شایع‌ترین و قدیمی‌ترین آئین است، که اهالی محل یا خانه با برافروختن آتش در حیاط خانه و یا در داخل کوچه با بیان اشعاری از روی آتش می پرند.

          چله چختی بهار گلده و یا زردی من از تو، سرخی تو از من، شکستن کوزه، استکان و کدو و گاهاً شلیک گلوله و پرتاب گوی آتشین که با پارچه و دستمال درست می شده است به آسمان از مراسم دیگر این شب در کلات بوده که به اعتقاد مردم برای رفع بلا انجام می شده است. همچنین انداختن شعله ای از آتش بر روی پشت بام، ریختن خاکستر آتش در قسمت سمت راست درب ورودی خانه از جمله این مراسم بوده است. در این شب مردم کلات قاشقی را بر بالای پشت بام خانه پرتاب می کردند که اگر قاشق راست می بود حکایت از خوش یمن بودن آن داشت و در غیر این صورت آن را بد یمن می دانستند.

    فال‌گوشی: فال گوشی ایستادن از جمله مراسمی بوده است که مردم کلات در شب آخرین چهارشنبه سال با اعتقادی بسیار آن را انجام می دادند. بدین صورت که کسانی که احاجتی داشتند به آهستگی به پشت در خانه یا اتاقی می رفتند و بی آنکه اهالی خانه متوجه بشوند به سخنان اولین کسی که صحبت می کرد گوش فرا می دادند و اگر اولین سخن اهل خانه خوب می بود حاجت اجابت می شد و اگرنه اجابت ناروا بود، که البته این مراسم در دیگر نقاط خراسان نیز دیده می شود.

    ملقه‌دوز: ملقه دوز نیز از جمله مراسم مردم کلات در شب چهارشنبه‌سوری بوده است. ملقه‌دوزها که بیشتر آنان را جوانان تشکیل می داده‌اند در شب چهارشنبه‌سوری با برداشتن ملاقه‌ای به در خانه ها می رفتند و با انداختن آن از بالای در و یا وارد کردن آن از درز در به داخل خانه با تکرار ملقه دوز از اهالی خانه می خواستند تا هر آن چه می توانند در داخل لاقه برای آن بگذارند که معمولآ قند، نخود، کشمش، آجیل، گندم و حبوبات و... از جمله هدایایی بود که اهالی کلات در داخل ملاقه‌ی ملاقه‌دوزها می گذاشتند. همچنین اگر امکان حضور در پشت درب خانه برای ملاقه دوزها فراهم نمی شد، ملاقه‌دوزها بر بالای پشت بام خانه‌ها رفته و از منفذ دودکش اجاق ها توبره‌ای را به پائین می انداختند و با تکرار ملاقه‌دوز، ملاقه دوز حضورشان را به اهل خانه اعلام می کردند.

    سیزده بدر: بهار آغاز حیاتی دیگر و رستاخیز طبیعت از گذشته های بسیار دور جایگاه ویژه‌ای در نزد ایرانیان داشته است و این راز ماندگاری نوروز پس از قرن‌ها می باشد، که همزمان با فصل شکفتن آغاز و بمدت سیزده روز ادامه می یابد و هنوز هم بعنوان یک جشن ملی در ذهن و فرهنگ ایرانیان ماندگار است. مردم کلات نیز همزمان با این رستخیز با نوشیدن طبیعت به تهیه لباس نو برای خود و اعضای خانواده و دید و بازدید از آشنایان و فامیل می پردازند. پس از دوازده روز دیدار از آشنایان در روز سیزدهم به دیدار طبیعت رفته و به طبیعت‌گردی می پردازند، هر چند که در گذشته طبیعت گردی به همراه همه اهالی بود و مردم شهر و روستاهای منطقه برای روز سیزده بدر در یک مکان مشخص گرد هم می آمدند و با نواختن دهل و سرنای این روز را با جشن و پایکوبی همراه می کردند و با آویحتن تاب از درختان به تاب خوردن می پرداختند، اما امروز بسیاری از این مراسم به فراموشی سپرده شد و بیشتر به بیرون آمدن از خانه آن هم به صورت محدود و تنها یک خانواده اکتفا می شود و دیگر از آن روابط گرم بین اهالی خبری نیست. اعتقاداتی در بین مردم کلات در خصوص روز سیزده از قدیم وجود داشته است از جمله این که نباید این روز را در خانه بمانند زیرا بدیمن می باشد و خوب نیست که در دامن طبیعت به آرزوهایشان در سال جدید بیاندیشند و اعتقاد بر این بوده است که اگر جوانان در این روز سبزه ای را گره بزنند و آن سبزه باز شود به آرزوهایشان خواهند رسید.

     

    ازدواج و عروسی: مراسم ازدواج و عروسی از جمله مهم ترین مراسمس است که از دیر زمان در بین مردم به عنوان یک امر طبیعی، اجتماعی و وظیفه شرعی متداول بوده است، هرچند که به مرور زمان بسیاری از این مراسم رایج در بین مردم دچار تغییر و تحول شده است و رنگی دیگر به خود گرفته است. ازدواج در بین مردم شهرستان همچون نقاط دیگر کشور ابتدا به صورت طایفه‌ای و فامیلی بوده و لکن امروزه این امر چندان مرسوم نیست. مراسم خواستگاری و انتخاب همسر توسط زنان فامیل صورت می‌گرفته و پس از جلب رضایت و موافقت خانواده عروس زمان شیرینی‌خوران و عروسی را مشخص می‌نمودند. (هرچند نشان کردن عروس از دوران کودکی و یا بعد از آن در بین مردم رایج بوده است.)

         با شروع نامزدی خانواده عروس نسبت به خرید جهیزیه و داماد نیز به تهیه وسایل مورد نیاز اقدام می‌نمایند و اگر چنانچه زمان برگزاری مراسم بیش از یک سال بود حانواده داماد و عروس در شب چله و عید هدایایی برای خانواده طرفین فراهم می کنند. با نزدیک شدن مراسم عروسی در گذشته مردم برای همیاری و کمک به خانواده عروس گردهم می آمدند و یک روز اختصاص به جمع‌آوری هیزم برای طبخ غذا داشت، و کسی که زودتر از دیگران بار هیزم را می‌آورد دستمالی به یادگار از طرف داماد دریافت می نمود، همچنین یک روز به زنان جهت پخت نان اختصاص داشت. البته امروزه بسیاری از این مراسم با افزایش امکانات دچار فراموشی شده‌اند، ولی برای برنامه ریزی و تدارکات مراسم یک شب مانده به مراسم، جمعی از دوستان و خویشاوندان برای شام به منزل داماد دعوت می‌شوند تا در به عهده گرفتن مسئولیت‌ها همکاری داشته باشند که به این شام (مصلخت پلو) می‌گویند. مراسم عروسی با نواخته شدن ساز و دهل شروع می شود و جوانان با رقص های محلی یک قرصه، دوقرصه، سه قرصه و چوب‌بازی به پایکوبی و شادی می پردازند. 

         این مراسم امروزه محدود به یک یا دو روز شده است، اما در گذشته با مجموع مراسم جمع آوری هیزم، پخت نان و... به هفت شبانه روز می رسیده است.  پس از رقص و پایکوبی در شب اول مهمانان با صرف شام آماده مراسم حنابندان داماد می گردند که اشعار و چگونگی آن در جای خود ذکر شده است. در روز دوم پس از دادن صبحانه به مهمانان دوباره مراسم رقص و پایکوبی آغاز شده و داماد را آماده بردن به حمام می نمایند که تار زمان بیرون آمدن داماد از حمام مراسم کشتی با چوخه که از مراسم بسیار قدیمی فرهنگ کلات است برگزار می گردد و به پهلوانان و کشتی گیران ممتاز از طرف داماد هدایایی اهدا می شود. با صرف ناهار مهمان‌ها داماد را جهت برگزاری مراسم عروس‌کشان آماده می نمایند که در گذشته بدین منظور با هلهله و شادباش (شاباش) اسب و مادیانی زا آراسته و مهیا نموده و پس از نار انداختن داماد آن دو را به منزل تازه می بردند. در روز سوم زنان و نزدیکان عروس و داماد با آوردن هدایایی به منزل عروس و داماد شروع زندگی مشترک را به آنان تبریک می گویند.

    حنا بندان: از جمله سنت های مرتبط با جشن عروسی برگزاری مراسم شب حنابندان است، که به صورت زیبا و با شکوهی در منزل عروس و داماد برگزار می‌شود. برای حنا بندان چند ساعت قبل از شروع مراسم حنابندان زنان به تهیه و ورز دادن حنا می پردازند تا حنا به رنگ آید و آماده حنابندان گردد، سپس مراسم حنابندان همراه با هلهله و شادی به همراه سرنا و دهل و یا دف و قوشمه شروع می شود. که ابتدا حنا را در کف دست داماد و بر روی سر وی قرار می دهند و افرادی که در اطراف آن حضور دارند اقدام به برداشتن حنا از کف دست داماد نموده و پس از آن اقدام به حنا بندان می نمایند. با اتمام مراسم حنابندان خانواده و میهمانان داماد به منزل عروس جهت حنابندان می روند لازم به ذکر است که در بین مراسم اشعاری توسط دوستان و آشنایان خوانده می شود.



     

ارتباط با ما
سایر شهرستان ها
ورود به پنل

شهرستان کلات، خیابان امام خمینی، اثر تاریخی کاخ خورشید

05134722239         05134723920
تمامی حقوق این پورتال متعلق است به اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی مجری پورتال : شرکت داده پردازی پویان ابتکار شرق